BİLİMFİLİ sitesindeki dostlarımız güzel bir araştırmaya imza atmış ve insanlarla tuvalet kağıdı arasındaki tarihi ve şimdiki bağı incelemiş. Gürkan Akçay imzalı yazıya buyrun siz de göz atın.
Pandeminin ilk günleriyle birlikte başlayan panik alışverişi, ihtiyaç duyulan ya da duyulmayan pek çok ürünün de stoklanması davranışını ortaya çıkardı. Bu süreçte en çok dikkati çeken ürünlerden birisi de tuvalet kağıtlarıydı. Artık tuvalet kağıdının edinilmesi, neredeyse maske, kolonya, dezenfektan, temizlik ürünleri gibi koruyucu ekipmanları edinmek kadar zor bir hâl almıştı. Eh kapitalizm de krizleri fırsata çevirmekte usta bir ekonomik düzen olarak doğası gereği tüm bu talepleri fiyat yükselterek karşıladı.
İlk zamanlarında nadiren kullanılan bir şey olsa da, tuvalet kağıdı, batı dünyasında MS 16. yüzyıldan beri; Çin’de ise MÖ 2. yüzyıldan beri kullanılıyor. Öte yandan bugün milyarlarca insan tarafından kullanılmıyor bile. O halde hepimizin aklına gelen o soruyu sorarak başlayalım: Antik dönemde insanlar tuvalet sonrası anüs temizliği için ne kullanıyorlardı?
Aslına bakarsanız bu soruya arkeolojik kayıtları kullanarak cevap vermek zor olabilir. Çünkü kullanılan materyallerin çoğu doğada çözünen ve yok olan maddeler olduğundan günümüze kadar ulaşmış bir kayda ulaşmak pek mümkün değildir. Ancak tuvalet kağıdının sanat ve edebiyattaki tasvirlerine ait, hatta bazıları dışkı izleri de taşıyan çeşitli öncüllerine ait örnekler bulunuyor.
Tarih boyunca insanlar, dışkılama sonrası temizlik için ellerini, mısır koçanlarını, bitki yapraklarını, kar toplarını ve daha birçok değişik nesneyi kullanmışlar. Literatürde yer almış en eski materyallerden birisi ise, 2000 yıl önce Çin’de kullanıldığı düşünülen hijyen çubuklarıdır.
Hijyen çubukları, tahta bir çubuğun uç kısmına sarılan bez parçalarından oluşuyordu. 2012 yılında BMJ’de yayımlanan bir makaleye göre, MÖ 332’den MS 642’ye kadar Greko-Romen döneminde, Yunanlılar ve Romalılar anüs bölgesini “tersorium” adı verilen başka bir sopayla temizlediler. Bir ucunda sünger bulunan tersorium, ortak kullanım için umumi tuvaletlere bırakılırdı.
Bazı araştırmacılar, tersoriumun insanlar tarafından anüs bölgesini temizlemek için kullanılmamış olabileceğini, bunun yerine dışkılama yaptıkları yerin temizliği için kullanılmış olabileceğini ileri sürüyor. İnsanlar tersoriumu bir kova tuz veya sirke suyuna atarak ya da dışkılama yaptıkları yerin altından akan suya batırarak temizlediler.
Yunanlılar ve Romalılar aynı zamanda pessoi adı verilen oval ya da dairesel şekilli seramik parçalar da kullandılar. Arkeologlar, üzerinde dışkı izleri olan pessoi kalıntıları ve anüsünü pessoi ile silen bir adam figürü içeren eski bir şarap kadehi buldular. Öte yandan, Yunanlılar, onları sürgüne göndermek için oy verdikleri düşmanlarının isimlerinin yazılı olduğu seramik parçalar olan ostrakayı da kullanmış olabilir. Tahminlere göre, oylamadan sonra düşmanlarının isimlerine dışkılarını silmiş olabilirler. BMJ’deki makaleye göre, bu seramik parçalar zamanla anüs bölgesinde cilt tahrişi ve dış hemoroidlere neden olmuş olabilir.
Bir diğer ilginç yöntem ise 8. yüzyılda Japonya’da kullanıldı. İnsanlar anüsün hem içini hem de dışını temizlemek için chuugi adı verilen başka bir tür tahta çubuk kullandılar; kelimenin tam anlamıyla anüslerine bir çubuk sokarak temizlik yaptılar. Tarih boyunca anüsün temizlenmesi için tahta sopa ya da çubuk benzeri yapıların kullanımı popüler olsa da, eski insanlar su, yapraklar, çimen, taş, hayvan kürkleri ve deniz kabukları gibi diğer birçok maddeyi de anüs temizliği için kullandı.
İnsanların dışkı sonrası anüs bölgesini temizlemek için kullandıkları malzemelerin çeşitliliği, 16. yüzyılda Fransız yazar François Rabelais’nin konu üzerine hicivli bir şiir yazmasına bile neden olmuştur. Rabelais’nin şiiri Batı dünyasında tuvalet kağıdına atıfta bulunan ilk kaynaktı, ancak onu etkisiz olarak nitelendiriyor; bunun yerine kaz boynunun en iyi seçenek olduğunu söylüyordu. Her ne kadar Rabelais şaka yapıyor olsa da tüyler de diğer tüm organik maddeler gibi iş görürdü.
Çok uzun ve çeşitli bir tarihi olsa da aslına bakarsanız tuvalet kağıdı kullanımı evrensel değildir. Asya’daki bazı ülkeler tuvalet kağıdı kullanmazken; bazı Asya, Avrupa ve Güney Amerika ülkelerinde ise anüs temizliği için tuvalet kağıdı yerine taharet musluğu kullanılıyor.
Bilimfili’nde yer alan kaynakçalar
What did people use before toilet paper was invented? LiveScience/Tara Santora (accessed October 6, 2020). livescience.com/toilet-paper-history.html
What did people do before toilet paper? NationalGeographic/Erin Blakemore (accessed October 6, 2020). https://www.nationalgeographic.com/history/2020/03/what-people-do-before-toilet-paper
Early evidence for travel with infectious diseases along the Silk Road: Intestinal parasites from 2000 year-old personal hygiene sticks in a latrine at Xuanquanzhi Relay Station in China. Journal of Archaeological Science: Reports, (2016). https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2352409X1630164X
Toilet hygiene in the classical era. BMJ, (2012). https://www.bmj.com/content/345/bmj.e8287.long
