İntikam, son derece tatlı bir his uyandırır. Pek çoğumuz bu hissin nasıl bir duygu olduğunu biliriz. Peki intikam almanın bize bu denli haz vermesinin sebebi nedir?
Yapılan beyin tarama çalışmaları, başkasının kötü davranışını cezalandırdığımızda bu durumda memnuniyet duyduğumuzu ortaya koyuyor. Daha da derinleştirirsek, bu hazzın beklentisi bizi “kamçıyı ele almanın” sırasının biz de olduğu dürtüsüne yönlendiriyor.
Science’da yayımlanan bir araştırma; özgeci cezalandırma olarak bilinen intikam davranışına dair açıklamalar getiriyor. Yürütülen çalışma, doğrudan bir fayda elde etmesek bile, toplumsal kuralları bozan ya da güvenimizi kötüye kullanan insanları neden kınadığımız ve onlardan neden intikam alma hissi güttüğümüzü sorguluyor.
Aldatılan bir insanı düşünün, kendisi son derece kötü bir durumda ve kötü hislerle başbaşadır. Eğer ki kişi, aldatan kişiye kendi cezasını uygulayamazsa hisleri daha da kötü bir hâl alacaktır.
İnsan toplulukları, hayvanlar aleminde davranışsal olarak bazı ayrılıklar gösterir. Bizler, geniş gruplar içerisinde genetik bağımızın olmadığı kişiler ile detaylı bir işbirliği ve ayrıntılı bir işbölümü temelinde hareket ederiz.
Araştırmaya göre, insanların özgeci cezalandırmalardan duydukları tatmin hissi, toplumları bir arada tutan bir “tutkal” görevi görebilir.
Evrimsel ve deneysel modeller, özgeci cezalandırmanın, insan işbirliğinin evriminde son derece güçlendirici olduğunu ortaya koyuyor. Yapılan deneylerde, eğer ki özgeci cezalandırma mekanizması işlemezse, yabancılar arasındaki işbirliğinin de bölündüğü görülüyor. Yani ihanet edenin cezalandırılması söz konusu ise, grup içindeki işbirliği de güçleniyor.
PET Taramaları
Yürütülen deneylerde, pozitron emisyon tomografisi (PET) kullanılarak, deneklerin beyinlerindeki kan akışı ölçüldü. Araştırmaya katılan her deneğin damarlarına belli bir işaret gösteren su enjekte edildi ve sonrasında da su kan aracılığıyla taşınıp beyne ulaştığında kişinin beyni görüntülendi.
Belirli bir beyin bölgesindeki serebral kan akışında artış görülmesi, bu bölgede daha fazla beyin aktivitesi gerçekleştiği ve daha fazla oksijen tüketimi olduğu anlamına gelir.
Yürütülen deneyde, para değişimine dayalı bir oyuna katılan erkek deneklerin beyin aktiviteleri tarandı. Oyun kuralı gereği; eğer ki, bir oyuncu ortak fayda yerine kendi çıkarına dayalı bireyci bir seçim yaparsa, diğer oyuncu bu kişiyi cezalandırma hakkına sahip olacaktı.
Oyuncuların büyük çoğunluğu, kendi paralarının bir kısmına mal olsa bile bir ceza vermeyi seçtiği görüldü. Böyle bir cezalandırmanın beynin haz ya da tatminden sorumlu bir bölgesi olan dorsal striatumdaki kaudat çekirdekte aktifleşmeye neden olduğu görüldü.
Deneyler sırasında, beyin taramaları, aynı zamanda da kişinin beyin aktivitesi ile kendi zararına dayalı olarak ne kadar cezalandırmayı seçtiği arasında bir korelasyon olduğunu ortaya koydu. Daha güçlü aktivasyon gösteren bireylerin başkalarını cezalandırmak için daha fazla zarar etmeyi göze aldıkları görüldü.
Beynin dorsal striatum bölgesindeki çeşitlilik davranışlarda da çeşitliliğe neden oluyor. Dorsal striatumda daha düşük bir aktivasyon gösteren denekler daha az cezalandırma davranışında bulundular.
Duygusal Denge
Özgeci cezalandırma, kişisel çıkarlar açısından irrasyonel gözüküyor. Fakat yürütülen çalışma, özgeci cezalandırmanın”soğuk yenen bir yemek” yerine intikamın tohumlarını eken bir tutku olabileceğini göstererek bu irrasyonel davranışı açıklıyor.
Dorsal striatumdaki aktifleşme, sosyal kuralları bozan kişilerin cezalandırılmasının bir sonucu olarak beklenilen hazzın bir yansımasıdır. Yani aktifleşme arttıkça, insanlar cezalandırmaya daha istekli hale geliyor.
Bunun yanı sıra, beynin ikinci bir bölgesi, prefrontal korteks, cezalandırmanın maliyetine karşı cezalandırmadan alınan hazzın değerlendirilmesi söz konusu olduğunda aktifleşme gösteriyor. Yani, cezalandırmanın bedeli ağırlaştıkça, cezanın ağırlığı da o kadar düşüklük gösteriyor.
Görünüşe göre, bir kişiden ya da gruptan zarar gördüğümüzde, intikam hissi, beynimizin ödül merkezlerinde bir beklentiye sebep oluyor ve cezalandırma ortaya çıktığında, bu durum beynimizin haz ve tatmin bölgelerinde aktifleşmeye neden oluyor.
İleri Okuma:
Science. http://science.sciencemag.org/content/305/5688/1254
Carlsmith, K. (May 2008) Journal of Personality and Social Psychology, (Vol. 95, No. 6).
Edwards, V. “The Psychology of Revenge.” http://www.huffingtonpost.com/vanessa-van-edwards/the-psychology-of-revenge_b_7754818.html
Hall, K. “Revenge: Will You Feel Better?” https://www.psychologytoday.com/blog/pieces-mind/201309/revenge-will-you-feel-better
Harmon, K. “Does Revenge Serve an Evolutionary Purpose?” https://www.scientificamerican.com/article/revenge-evolution/
* Bu içerik BilimFili.com yazarı Gürkan Akçay tarafından oluşturulmuştur.
