Bebekler yardıma muhtaç yavrulardır. İlk aşamada kendi kafalarının ağırlığını bile destekleyemezler. Emekleme ve yürümede usta hale gelebilmek için doğumdan itibaren birkaç aya ihtiyaçları vardır. Bu durumu örneğin fil yavrusu veya tay gibi diğer memelilerin yavruları ile karşılaştırdığımızda bu canlıların doğumdan sonra hemen hemen birkaç saat içerisinde ayağa dikildiklerini görebiliriz. İnsan gelişiminin neden bu kadar yavaş olduğu üzerine çeşitli teoriler mevcut ve bunlardan bir tanesi bu fazla zamanın insan beyninin gelişimi için gerekli olduğunu ileri sürer. Bu tartışmalar sürerken bebeklerin henüz bir yaşına kadarki süreçte sahip oldukları 10 inanılmaz yeteneklerine odaklanacağız. Araştırmalar; bebek beyninin düşündüğümüzden çok daha ileri olduğunu gösteriyor.
[1] Bebekler Tanıştıkları Birisini Yıllarca Hatırlıyorlar
3 yaşındaki çocuklarla yapılan bir araştırma ile başlayalım. Araştırmada 3 yaşındaki çocuklara bir ekranda yan yana iki farklı video izletiliyor. Videolarda iki farklı araştırmacı görüntüleniyor ve bu araştırmacılardan birisi ile bebekler 2 yıl önce tanışmışlar. Gözlemlerde çocukların daha önce hiç tanışmadıkları araştırmacının olduğu videoya daha uzun süre odaklandıkları görüldü. Bu durum küçük çocukların aşina olmadıkları şeylere daha fazla bakma eğilimi göstermeleriyle oldukça uyumlu. Öte yandan çalışma; bebeklerin daha önce tanıştıkları diğer araştırmacıyı hatırladıklarını gösteriyor. Elbetteki bebeklik amnezisi denen durum hala söz konusu ve erken yaşlardaki uzun süreli hafızalar ilerleyen yaşlarda giderek yok olma eğilimi gösterecektir.
[2] Bebekler İnsanları Zombi veya Maymunlardan Ayırt Edebiliyorlar
6 ve 12 aylık bebeklere, bilgisayar çizimi olan insan yüzleri gösteriliyor. Gösterilen yüzlerden bazıları biraz ürpertici olan zombileri anımsatan gözlere sahip çizimlerden oluşuyordu. Tıpkı yetişkinlerde olduğu gibi, 12 aylık bebekler (6 aylıklar değil) normal gözlere sahip resimlere daha uzun süre baktılar ve araştırmacılar bu durumun bir yaşındaki bebeklerin insana benzeyen ancak garip görünümü olan yaratıklardan kaçınma eğilimi deneyimledikleri ile ilişkili olduğunu düşünüyorlar. 2011 yılında yayımlanan bir başka çalışma, 3 aylık bebeklerin insan olmayan primatların yüzlerinden ziyade insan yüzüne bakmayı tercih ettiklerini ortaya koyuyor, bu da gösteriyor ki; bebekler insanların nasıl göründüklerine dair bazı bilgilere sahipler.
[3] Bebekler Sahte Ağlama Davranışları Gösterebilirler
Geçtiğimiz yıl Japon bir araştırmacı 11 aylık bir bebeğin sahte sıkkınlığını gösteren bir video görüntüsü kaydetti. Hiroko Nakayama isimli bu araştırmacı altı ay boyunca ayda iki kez iki bebeği evlerinde 60 dakika boyunca videoya kaydetti. Bebeklerden birisi ancak ona olumsuz duygular oluşturan bir görüntü gösterildiğinde ağlarken, diğer bebek (“Bebek R”) ise gülümserken kameraya yakalanıyor, ardından kısa bir ani ağlama ve ardından tekrar olumlu bir duygu hali gösteriyor. Nakayama bu durumu; Bebek R’nin annesinin dikkatini çekmek için kasti olarak ağlaması olarak değerlendiriyor, çünkü bu ağlamanın üzerine anne bebeğine doğru yaklaştığında bebekte ani bir gülümseme gözlemleniyor.
[4] Bebekler Ağıt İle Eğlenceli Ton Arasındaki Farkı Anlayabiliyor
Bu araştırmada, araştırma ekibi bebeklerin insan yüzü arkasına gizlenmiş bir hoparlör ile müzikler dinletiyor. Ekip, bebek sıkılana ve söz konusu yüze başını çevirip başka yönlere bakmaya başlayana kadar bekliyorlar ve sonrasında da müziğin tarzında değişiklik –hüzünlü şarkıdan eğlenceliye ya da eğlenceliden hüzünlüye geçiş– yapıyorlar. Bu tarz değişimi 3 aylık bebeklerde herhangi bir fark oluşturmazken, 9 aylık bebeklerin ilgisi müzik değişimiyle tekrardan arkasında hoparlör saklı yüze yöneldiği gözlemlendi.
[5] Bebekler Sanatsal Zevklere Sahipler
Monet tablolarına maruz kalarak büyüyen ve bundan sıkılan 9 aylık bebeklerin ilgisi Picasso tablolarıyla uyandırılabiliyor. Ancak ne var ki; bu durumun tersi aynı etkiyi yaratmıyor. Picasso tablolarına bakarak zaman geçiren bebeklere sonrasında yeni bir tablo olan Monet tabloları gösterildiğinde bebekler tekrar Picasso tablolarına bakmayı tercih ediyorlar. Araştırmacılar Picasso’nun neden bu tarz bir ilgiyi ortaya çıkardığı konusunda emin değiller, ancak Picasso tablolarının ışıltılı oluşu bu ilginin bir sebebi olabilir.
[6] Bebekler Niyetinizi Önceden Tahmin Edebilir
2006 yılında yayımlanan bir araştırma; 12 aylık bebeklerin gibi elindeki oyuncağı bir kutunun içerisine atan birisini izliyorken, bebek göz hareketleri yoluyla tıpkı yetişkinler gibi kişinin oyuncağı atacağı kutuyu tahmin edebildiğini ortaya koydu. Yani 12 aylık bebekler, kişi elindeki oyuncağı kutuya atmadan, hangi kutuya atacağını önceden belirleyebiliyor ve gözlerini o kutuya çeviriyor. Ancak 6 aylık bebekler bu yetiyi sergileyemediler, ve gözlerini yalnızca oyuncağa odakladılar. Araştırma ekibi; hareketler gözlemlenirken 12 aylık bebeklerin tıpkı yetişkinler gibi hedefe odaklandığını ortaya koyduklarını söylüyor.
[7] Bebekler Sizin Duyamadığınız Konuşma Seslerini Duyabilirler
Bebekler geliştikçe, ana dillerine uygun konuşma seslerine aşina hale gelirler. Fakat, bu durum ortaya çıkmadan önce, bebekler; –kendi kültüründeki yetişkinler yapamasa bile– insan konuşmasındaki bütün fonetik farkları saptayabilirler. Örneğin; İngilizce’deki /r/ ve /l/ sesleri, Japon yetişkinler için ayırt etmesi oldukça güç seslerdir. Oysa; bir İngiliz evinde büyütülen Japon bebek 6 aydan önce bu sesleri oldukça iyi bir doğrulukla ayırt edebiliyor.
[8] Bebekler Aşağılama Davranışı Gösterebilirler
1980 yılındaki bir çalışmada, bebeklerin (9 aya kadar); acı verici ya da eğlenceli olayları içeren gerçek hayat tecrübelerine tepki olarak çeşitli yüz ifadelerini sergiledikleri video kayıtlarını yetişkinlere izlettiler. Gözlemler sonucunda, bebeklerin yüzlerindeki ilgi, mutluluk, şaşkınlı, üzüntü, sinir, tiksinme, aşağılama ve korku gibi 8 ayrı duygu tutarlı bir biçimde ayırt edilebildi.
[9] Bebekler Konuşmaya Başlamadan Önce Uzun Kelimelerin Provasını Yaparlar
2014 yılında yayımlanan bir çalışmada araştırmacılar, konuşma sesleri dinletilen 7 ila 11 aylık bebeklerin beyinlerini taradılar. Psikologlar bebeklerin beyinlerinde motor-ilişkili bölgelerdeki aktiviteyi gözlemlediler ve bebeklerin, çoğunluğu henüz söyleyebilmeleri için aylara ihtiyacı olan kelimelerden oluşan uzun kelimeleri kendi kendilerine üretebilme provası yaptıkları sonucuna ulaştılar.
[10] Bebekler Temel Fiziği Anlıyorlar
Bebekler dünyanın nasıl işlediğine dair temel çıkarımlara ulaşabiliyorlar. Örneğin, 2009 yılındaki bir çalışma; 5 aylık bebeklerin bir materyalin katı mı yoksa sıvı mı olduğunu belirlemek için temel ipuçlarını kullandıkları bulgusuna ulaştı. Böylelikle bebekler, söz konusu maddenin nasıl davranacağına, örneğin dökülüp dökülmeyeceği ya da yuvarlanıp yuvarlanmayacağı veya içine bir pipet sokulup sokulmayacağına dair beklentiler yaratıyorlar. Araştırmacılar bu deneylerin en temel düzeydeki fiziğe giriş olduğunu söylüyorlar.
Kaynaklar ve İleri Okuma:
[1] Kingo OS, Staugaard SR, and Krøjgaard P (2014). Three-year-olds’ memory for a person met only once at the age of 12months: Very long-term memory revealed by a late-manifesting novelty preference. Consciousness and cognition, 24, 49-56 PMID: 24413559
[2] Lewkowicz, D., and Ghazanfar, A. (2012). The development of the uncanny valley in infants Developmental Psychobiology, 54 (2), 124-132 DOI: 10.1002/dev.20583
[3] Nakayama H (2013). Changes in the affect of infants before and after episodes of crying.Infant behavior & development, 36 (4), 507-12 PMID: 23732624
[4] R FLOM, D GENTILE, A PICK (2008). Infants’ discrimination of happy and sad music Infant Behavior and Development, 31 (4), 716-728 DOI: 10.1016/j.infbeh.2008.04.004
[5] Cacchione, T., Möhring, W., and Bertin, E. (2011). What is it about Picasso? Infants’ categorical and discriminatory abilities in the visual arts. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts DOI: 10.1037/a0024129
[6] Falck-Ytter, T., Gredeback, G. & von Hofsten, C. (2006). Infants predict other people’s action goals. Nature Neuroscience, 9, 878-879.
[7] Kuhl, Patricia K., Shigeru Kiritani, Toshisada Deguchi, Akiko Hayashi, Erica B. Stevens, Charmaine D. Dugger, and Paul Iverson. “Effects of language experience on speech perception: American and Japanese infants’ perception of/ra/and/la.” The Journal of the Acoustical Society of America102, no. 5 (1997): 3135-3136. DOI: 10.1121/1.420646
[8] Izard, Carroll E., Robin R. Huebner, D. Risser, and L. Dougherty. “The young infant’s ability to produce discrete emotion expressions.” Developmental psychology 16, no. 2 (1980): 132.
[9] Kuhl, Patricia K., Rey R. Ramírez, Alexis Bosseler, Jo-Fu Lotus Lin, and Toshiaki Imada. “Infants’ brain responses to speech suggest analysis by synthesis.” Proceedings of the National Academy of Sciences 111, no. 31 (2014): 11238-11245.
[10] Hespos, Susan J., and Kristy vanMarle. “Physics for infants: characterizing the origins of knowledge about objects, substances, and number.” Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science 3, no. 1 (2012): 19-27.
Bu yazı ilk olarak Gürkan Akçay imzasıyla BilimFili.com‘da yayınlanmıştır.
