Uzun bir yaşama sahip olma yetimiz, genlerimizin ve çevremizin bir kombinasyonundan etkilenir. Tek yumurta ikizlerini içeren araştırmalarda, bilim insanları, bu etkide genlerimizin %30’dan daha büyük bir pay sahibi olmadığını ortaya koymuştu1. Bu da kişinin ne kadar uzun yaşayacağına etkide bulunan çok daha geniş ölçekte bir çevresel faktörün var olduğu anlamına geliyor.
Ancak olası pek çok faktörün tamamıyla çalışma yürütmek oldukça zor olduğundan, belli başlı az sayıdaki genel etken üzerinden çalışmalar ya da tartışmalar yürütülüyor. Diyetimiz de bunlardan birisi. Örneğin, kalori sınırlaması, araştırma yapılan alanlardan… Bugüne kadar yapılan çalışmalar, kalori sınırlamasının en azından küçük canlılarda yaşam süresini uzatabildiğini gösteriyor. Fakat farelerde geçerli olan her şeyin insanlarda da geçerli olduğunu söyleyemiyoruz.
Ne kadar yediğimizden ziyade ne yediğimiz konusu da üzerinde hali hazırda çalışmalar yürütülen konulardan birisidir. Bununla birlikte, et tüketimi de inceleme altına alınan başlıklar arasında yer alıyor. Yaklaşık 100.000 Amerikalı’yı beş yıl boyunca takip eden bir çalışmada, et yemeyenlerin çalışma süresince et yiyenlere kıyasla ölme olasılıklarının daha az olduğu sonucuna ulaşıldı2. Bu etki, özellikle de erkeklerde belirgin bir hal alıyor.
Bazı meta-analiz çalışmaları da et tüketiminin az olduğu bir diyetin daha uzun yaşam ile ilişkili olduğunu ve kişinin et tüketimini ortadan kaldırdıkça da bunun giderek daha büyük fayda sağladığını ortaya koyuyor3. Fakat bütün çalışmaların bu sonucu desteklediğini söyleyemiyoruz. Bazı çalışmalar, et yiyenler ile et yemeyenler arasında, uzun yaşam konusunda çok az4 ve hatta neredeyse hiç5 fark olmadığını gösteriyor.
Fakat net olan bir şey var ki et içermeyen diyetler, tip-2 diyabet, yüksek kan basıncı ve hatta kanser6 gibi bazı sağlık problemlerini geliştirme riskini düşürebiliyor. Bazı deliller ise standart bir vejetaryen diyetinden ziyade vegan diyetin daha fazla koruma sağlayabildiğini gösteriyor7. Ancak bu bulgular, ölüm için bir neden olmaktan ziyade bir sağlık problemi tanısı olarak sunulmuş sonuçlardır.
Peki, et yemekten kaçınmanın yaşam sürenizi kesinlikle uzattığını söyleyebilir miyiz? Basitçe söyleyelim, henüz söyleyemeyiz.
Uzun Yaşamdaki Sorun
Öncelikle, diğer pek çok canlıya kıyasla, insanlar çok uzun süre yaşarlar. Bu da herhangi bir şeyin uzun yaşam üzerindeki etkisini ölçmek üzere yürütülen çalışmaları zora sokuyor. Ya da daha gerçekçi bir ifadeyle söyleyelim, bir çalışmanın bitmesi için 90 yıl boyunca bekleyecek bir bilim insanını bulmak zordur. Dolayısıyla, bilim insanları, katılımcıların sağlık verilerinin kısa süreli olarak kaydedildiği geçmiş çalışmaları incelerler. Buradan elde edilen verilerle de uzun yaşam üzerinde etkisi olan et yememeyi de içeren aktiviteler hakkında iddialar ortaya atılır.
Bu yaklaşımın elbette ki kendi içerisinde sorunları da vardır. Öncelikle, bu iki şey arasında bir bağlantı bulmak -örneğin, et yemek ve erken ölüm- bir şeyin diğerini tam olarak etkilediği anlamına gelmez. Bir başka ifadeyle, korelasyon, neden sonuç ilişkisine eşit değildir8. Vejetaryenlik ve uzun yaşam arasında bir ilişki var gibi görünebilir ancak farklı bir değişken de bu ilişkiyi açıklayabilir. Örneğin, vejetaryenler daha fazla egzersiz yapıyor olabilirler ya da sigara kullanımı vejetaryenler arasında daha az olabilir veya alkol tüketimi bu grup içerisinde daha az bir orana sahip olabilir.
Beslenme çalışmaları, aynı zamanda da katılımcıların kendi besin alımlarına dair tuttukları kayıtları dayanır. Fakat bu durum tam anlamıyla güvenilir değildir. Yapılan araştırmalar, insanların, kendi kalori alımlarını düşük9 ve sağlıklı besinlerle beslenme oranlarını ise yüksek belirtme10 eğiliminde olduklarını ortaya koyuyor. Dolayısıyla, insanların diyetleri üzerinde tam kontrol sahibi olmadan ve yaşam sürelerini ölçmeden bulguların tam olarak güvenilir olduğunu söyleyemeyiz.
Peki, uzun ve sağlıklı bir yaşam için vejetaryen mi olmalıyız? Sağlıklı bir yaşlanmanın altında yatan, ne yediğimiz de dahil olmak üzere, çevresel faktörler üzerinde kontrol sağlamaktır. Mevcut deliller, et içermeyen bir diyetin bu duruma bir katkısı olabileceğini ve et yemekten kaçınmanın yaşlandıkça belirli hastalıklara yakalanma riskini azalttığını ortaya koyuyor. Fakat, yine mevcut delillere dayanarak, sigara kullanımı gibi bazı davranışlardan kaçınmanın, uzun yaşam üzerinde ikili bir etkisinin de olacağını söyleyelim.
Kaynaklar ve İleri Okuma:
1 http://user.demogr.mpg.de/jwv/pdf/Vaupel-HG-98-1996-4.pdf
2 JAMA internal medicine. http://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/1710093
3 The American journal of clinical nutrition. http://ajcn.nutrition.org/content/78/3/526S.short
4 http://researchonline.lshtm.ac.uk/16989/1/mortal.pdf
5 BMJ. http://www.bmj.com/content/313/7060/775.long
6 The American journal of clinical nutrition. http://ajcn.nutrition.org/content/100/Supplement_1/353S.long
7 Nutrients. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4073139/
8 http://tylervigen.com/spurious-correlations
9 The American journal of clinical nutrition. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12324289?dopt=Abstract
10 Nutrition Journal. https://nutritionj.biomedcentral.com/articles/10.1186/1475-2891-7-18
–Brown, J. “Who lives longest: meat eaters or vegetarians?” The Conversation.https://theconversation.com/who-lives-longest-meat-eaters-or-vegetarians-65072
* Bu yazı ilk olarakBilimFili.com‘da Gürkan Akçay imzasıyla yayınlanmıştır.
